10.احکام: احکام زکات، خمس، صدقه، هبه، قرض، وقف و عاریه

لطفا پرسش شماره 255 احکام با موضوع «احکام زکات، خمس، صدقه، هبه، قرض، وقف و عاریه» ثبت شده توسط «مهدی» در تاریخ 28 آذر 1395 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.

متن پرسش:

آیا بخشیدن لباس و وسایل کهنه و بی‌استفاده ثواب دارد؟ چون داریم که از چیزهایی که دوست دارید انفاق کنید، اما در روایات آمده پیامبر هرگاه لباس نو می‌خریدند لباس کهنه خود را به فقرا می‌دادند.

پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:

خداوند در کتاب خود فرموده است: «لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ ۚ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ» (آل عمران/ 92)؛ «هرگز به نیکی نمی‌رسید تا آن گاه که از چیزی که دوست می‌دارید انفاق کنید و از هر چیزی که انفاق کنید خداوند به آن دانا است» و این بر استحباب انفاق چیزهایی دلالت دارد که انفاق کننده خود به آن‌ها علاقه‌مند است؛ چنانکه خداوند در جای دیگری از کتاب خود فرموده است: «لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَٰکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَىٰ وَالْیَتَامَىٰ وَالْمَسَاکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَالسَّائِلِینَ وَفِی الرِّقَابِ» (بقره/ 177)؛ «نیکی آن نیست که روی‌هاتان را به سوی مشرق و مغرب بگردانید، بل نیکی آن است که کسی به خداوند و روز واپسین و فرشتگان و کتاب و پیامبران ایمان آورد و مال را با وجود علاقه به آن به نزدیکان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان و گدایان و برای بردگان بپردازد»، بل چه بسا بر کراهت یا عدم جواز انفاق چیزهایی دلالت داشته باشد که انفاق کننده خود به آن‌ها علاقه‌مند نیست؛ چنانکه در جای دیگری از کتاب خود فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا کَسَبْتُمْ وَمِمَّا أَخْرَجْنَا لَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ ۖ وَلَا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَلَسْتُمْ بِآخِذِیهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ ۚ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ حَمِیدٌ» (بقره/ 267)؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! از چیزهای پاکی که کسب کردید و از چیزی که برایتان از زمین بیرون آوردیم انفاق کنید و ناپاک آن را برندارید انفاق کنید، در حالی که خود گیرندگان آن نیستید مگر اینکه درباره‌ی آن چشم‌پوشی کنید و بدانید که خداوند بی‌نیازی ستوده است»، با توجّه به اینکه نهی از چنین انفاقی ظاهر در تحریم است؛ جز اینکه به نظر می‌رسد مراد از «الْخَبِیثَ مِنْهُ»؛ «ناپاک آن» چیزی است که از نظر عرف دور ریختنی و غیر قابل استفاده است؛ چراکه خطاب در «وَلَسْتُمْ بِآخِذِیهِ إِلَّا أَنْ تُغْمِضُوا فِیهِ ۚ»؛ «در حالی که خود گیرندگان آن نیستید مگر اینکه درباره‌ی آن چشم‌پوشی کنید» به عرف باز می‌گردد. بنابراین، انفاق چیزی که عرفاً دور ریختنی و غیر قابل استفاده محسوب می‌شود، جایز نیست؛ خصوصاً با توجّه به اینکه قصد قربت در آن وجود ندارد.

با این حال، برخی عالمان شیعه مانند طبرسی (د.548ق) در کتاب «مکارم الأخلاق» (ص36) و ابن شهرآشوب (د.588ق) در کتاب «مناقب آل أبی طالب» (ج1، ص127) به صورت مرسل روایت کرده‌اند که رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم هرگاه لباس جدیدی می‌پوشید، لباس کهنه‌ی خود را به مسکینی می‌بخشید، ولی حق آن است که این روایتی واحد و ضعیف است و اگر ثابت باشد نیز با کتاب خداوند منافاتی ندارد؛ زیرا حاکی از آن است که لباس کهنه‌ی آن حضرت، هنوز مورد علاقه و قابل استفاده‌ی آن حضرت بوده و روشن است که انفاق آن با این وصف، کار نیکو و پسندیده‌ای بوده است؛ خصوصاً با توجّه به اینکه اگر کسی به لباس مورد علاقه و قابل استفاده‌ی خود نیازی نداشته باشد، بهتر است آن را به کسی ببخشد که به آن نیازمند است و این کار بسیار شایسته‌ای محسوب می‌شود.