9.احکام: احکام نماز

لطفا پرسش شماره 217 احکام با موضوع «احکام نماز» ثبت شده توسط «رضا راضی» در تاریخ 3 مرداد 1395 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.

متن پرسش:

آیا عدالت در امام جماعت شرط است؟ شرط عدالت چطور بررسی شود؟ آیا تفحّص لازم است؟

پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:

درباره‌ی شرط بودن عدالت در امام جماعت، میان مسلمانان دو قول است، ولی قول صحیح‌تر شرط بودن آن است؛ چراکه اقتدا به ظالم و تبعیّت از او در نماز، گونه‌ای گراییدن به او محسوب می‌شود، در حالی که خداوند از هر گونه گراییدن به او نهی کرده و فرموده است: «وَلَا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیَاءَ ثُمَّ لَا تُنْصَرُونَ» (هود/ 113)؛ «و به سوی کسانی که ظلم کردند نگرایید که شما را آتش می‌گیرد و برای شما جز خداوند سرپرستانی نیست و سپس یاری نمی‌شوید»؛ همچنانکه اقتدا به ظالم و تبعیّت از او در نماز، می‌تواند از یک سو به موافقت اجمالی با عقاید و اعمال او إشعار داشته باشد و از سوی دیگر به إقبال مردم به او و رونق عقاید و اعمالش یاری رساند، در حالی که خداوند از چنین کاری نهی کرده و فرموده است: «وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» (مائده/ 2)؛ «و به یکدیگر در گناه و تعدّی یاری نرسانید و از خداوند بترسید که خداوند سخت‌کیفر است». فارغ از آنکه نماز ظالم در پیشگاه خداوند پذیرفته نیست؛ چنانکه فرموده است: «إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» (مائده/ 27)؛ «خداوند تنها از پرهیزکاران می‌پذیرد» و با این وصف، اعتداد به آن وجهی ندارد؛ بلکه چه بسا نهی از اقتدا به ظالمان و تبعیّت از آنان مطلق است و شامل اقتدا به آنان و تبعیّت از آنان در نماز نیز می‌شود. حاصل آنکه اقتدا به ظالم و تبعیّت از او در نماز، جایز نیست و کسی که با اقتدا به او و تبعیّت از او نماز گزارده، مکلّف است که نمازش را اعاده کند.

اما عدالت امام به معنای حُسن اعتقاد و عمل او در حوزه‌ای است که عادتاً برای مردم قابل درک است، به این صورت که از او اعتقادی مخالف با مبانی اعتقادی اسلام نشنوند و عملی مخالف با مبانی عملی اسلام نبینند؛ با توجّه به اینکه اصل، عدالت مسلمان است تا اینکه خلاف آن معلوم شود، بی‌آنکه تجسّس برای معلوم شدنِ خلاف آن جایز باشد؛ چنانکه خداوند فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا» (حجرات/ 12)؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! از بسیاری گمان‌ها بپرهیزید! هرآینه برخی گمان‌ها گناهند و تجسّس نکنید»، مگر در زمان و مکانی که غالب بر مسلمانان عدم عدالت است؛ چراکه در چنین زمان و مکانی، اصل عدم عدالت مسلمان است تا اینکه خلاف آن معلوم شود؛ با توجّه به اینکه اصل در این قبیل امور به معنای حالت سابقه نیست، بل به معنای ارتکاز ناشی از غلبه است که با انقلاب غلبه منقلب می‌شود؛ مانند امامان جماعت در ایران که غالباً حُسن اعتقاد ندارند و تبعاً عادل محسوب نمی‌شوند و با این وصف، تحقیق درباره‌ی آنان واجب است؛ چنانکه خداوند فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَتَبَیَّنُوا» (نساء/ 94)؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! هرگاه در راه خداوند (به سرزمینی که غالب بر اهل آن عقیده‌ی حق نیست) رهسپار می‌شوید تحقیق کنید»! بنابراین، در چنین زمان و مکانی، اقتدا به کسی که حُسن اعتقاد و عمل او معلوم نیست -اگرچه خلاف آن هم معلوم نباشد- جایز نیست و کسی که با اقتدا به او نماز گزارده، مکلّف است که نمازش را اعاده کند.

آری، نماز گزاردن پشت سر ظالم یا مجهول العداله در حالت تقیّه جایز است؛ چنانکه خداوند فرموده است: «لَا یَتَّخِذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ ۖ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللَّهِ فِی شَیْءٍ إِلَّا أَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقَاةً ۗ» (آل عمران/ 28)؛ «مؤمنان کافران را سرپرستانی به جای مؤمنان نگیرند و هر کس این کار را انجام دهد از خداوند در چیزی نیست مگر اینکه با تقیّه از آنان بپرهیزید» و آن به صورت فرادا انجام می‌شود، هر چند بنا بر برخی روایات ثواب جماعت را دارد.

دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی؛ بخش پاسخگویی به پرسش‌ها

تعلیق شماره:

1

نویسنده‌ی تعلیق:

علی

تاریخ تعلیق:

1395/5/5

به نظر آقای خراسانی آیا می‌توان پشت سر کسانی که به ولایت مطلقه‌ی غیر معصوم معتقدند نماز خواند؟ به چه دلایلی؟

پاسخ به تعلیق:

1

تاریخ پاسخ به تعلیق:

1395/5/5

درباره‌ی شرط بودن عدالت در امام جماعت، میان مسلمانان دو قول است، ولی قول علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی شرط بودن آن است که قول اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم و موافق با احتیاط است و روشن است که عدالت، عقیده و عمل را در بر می‌گیرد و تنها مختصّ به عمل نیست؛ چنانکه خداوند «شرک» را با آنکه مقوله‌ای اعتقادی است، «ظلم» دانسته و فرموده است: «إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ» (لقمان/ 13)؛ «هرآینه شرک ظلمی عظیم است» و «نفاق» را با آنکه مقوله‌ای اعتقادی است، «فسق» دانسته و فرموده است: «إِنَّ الْمُنَافِقِینَ هُمُ الْفَاسِقُونَ» (توبه/ 67)؛ «منافقان همانا فاسق هستند»، بل اعلام کرده است که عقیده‌ی باطل عمل را نیز باطل می‌کند؛ چنانکه فرموده است: «أُولَٰئِکَ الَّذِینَ کَفَرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ وَلِقَائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْنًا» (کهف/ 105)؛ «آنان کسانی هستند که به آیات پروردگارشان و دیدار او کافر شدند، پس اعمالشان نابود شد و در روز قیامت برایشان وزنی نمی‌گذاریم» و فرموده است: «أُولَٰئِکَ لَمْ یُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ ۚ وَکَانَ ذَٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرًا» (أحزاب/ 19)؛ «آنان ایمان نیاوردند پس خداوند اعمالشان را نابود کرد و آن بر خداوند آسان بود» و فرموده است: «وَقَدِمْنَا إِلَىٰ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَنْثُورًا» (فرقان/ 23)؛ «و به سراغ هر عملی که انجام دادند می‌آییم و آن را ریزگردی پراکنده می‌گردانیم»! بنابراین، اقتدا به کسی که معتقد به ولایت مطلقه‌ی غیر خلیفه‌ی خداوند است، صحیح نیست؛ چراکه چنین کسی از حیث اعتقادی عادل محسوب نمی‌شود و تبعاً از حیث عملی در حکم فاسق است و این چیزی است که در طول تاریخ برای پیروان اهل بیت پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم مسلّم و مفروغٌ‌عنه بوده و تنها در دهه‌های اخیر مورد اختلاف قرار گرفته است.

آری، نماز پشت سر چنین کسی از باب تقیّه اشکالی ندارد، بلکه بنا بر روایات مشهور، ثواب بیشتری دارد، مشروط به اینکه با قرائت فاتحه همراه باشد؛ زیرا نماز پشت سر چنین کسی مانند نماز پشت سر هیچ کس است که فرادا محسوب می‌شود؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سُئِلَ ٱلْمَنْصُورُ عَنِ ٱلصَّلاةِ خَلْفَ ٱلْقائِلینَ بِٱلْوِلایَةِ ٱلْمُطْلَقَةِ لِغَیْرِ ٱلْمَهْدِیِّ، فَقالَ: ما هُمْ عِنْدِی إِلّا بِمَنْزِلَةِ ٱلْجُدُرِ! ثُمَّ قالَ: لَوْ زَنیٰ رَجُلٌ أَوْ سَرَقَ خَیْرٌ مِنْ أَن یُبایِعَ رَجُلاً لَمْ یَأمُرِ ٱللّهُ بِمُبایَعَتِهِ!»؛ «از جناب منصور درباره‌ی نماز گزاردن پشت سر قائلان به ولایت مطلقه برای غیر مهدی پرسیده شد، پس فرمود: آنان نزد من جز به منزله‌ی دیوارها نیستند! سپس فرمود: اگر کسی زنا کند یا مرتکب سرقت شود بهتر از آن است که با کسی بیعت کند که خداوند به بیعت کردن با او امر نکرده است»!

دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی؛ بخش پاسخگویی به پرسش‌ها

تعلیق شماره:

2

نویسنده‌ی تعلیق:

علی

تاریخ تعلیق:

1395/5/5

برخی مراجع عظام تقلید مانند آیت الله العظمی ... در این باره با جناب علامه موافق نیستند و معتقدند که هر چند قائلان به ولایت مطلقه‌ی غیر معصوم در خطای بزرگی هستند، ولی بسیاری از آنان در اثر اجتهاد و تأویل و به قول معروف از روی جهل به چنین خطای بزرگی دچار شده‌اند و به همین خاطر، فاسق محسوب نمی‌شوند و نماز خواندن پشت سر آن‌ها اشکالی ندارد.

پاسخ به تعلیق:

2

تاریخ پاسخ به تعلیق:

1395/5/6

در صورتی که اعتقاد به ولایت مطلقه‌ی غیر معصوم را از سنخ «اعمال» و مصداق «معصیت» بدانیم، ممکن است اجتهاد و تأویل درباره‌ی آن مانع از تحقّق فسق بشود؛ چراکه از قبیل جهل به حکم است و جهل به حکم در صورتی که تقصیری نباشد، عذر شمرده می‌شود، هر چند در صورتی که تقصیری باشد، عذر شمرده نمی‌شود و در خصوص این مورد، تقصیری بودن آن بعید نیست؛ چراکه ادلّه‌ی نافی ولایت مطلقه‌ی غیر معصوم در اسلام، از حدّ احصا بیرون است و جهل به آن از علم به آن سخت‌تر به نظر می‌رسد؛ بلکه بعید نیست عدم امکان ولایت مطلقه‌‌ی غیر معصوم، از بدیهیّات باشد که تصوّر آن برای تصدیق آن کافی است، ولی در صورتی که اعتقاد به ولایت مطلقه‌ی غیر معصوم را از سنخ «عقاید» و مصداق «ضلالت» بدانیم، ممکن نیست اجتهاد و تأویل درباره‌ی آن مانع از تحقّق فسق بشود، مگر بنا بر مبنای «مصوّبه» که به تعبیر حضرت علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی در کتاب شریف «بازگشت به اسلام» (ص19) به سفسطه باز می‌گردد و نظیر قول عامّه‌ی مردم درباره‌ی صحابه است.

حاصل آنکه عادل بودن بسیاری از معتقدان به ولایت مطلقه‌ی غیر معصوم، بعید است و با این وصف، احوط ترک اقتدا به آنان در نماز جز از باب تقیّه است.