7.احکام: احکام زکات، خمس، صدقه، هبه، قرض، وقف و عاریه

لطفا پرسش شماره 208 احکام با موضوع «احکام زکات، خمس، صدقه، هبه، قرض، وقف و عاریه» ثبت شده توسط «بیاتی» در تاریخ 8 تیر 1395 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.

متن پرسش:

نظر حضرت علامه حفظه الله در مورد فطریه چیست؟

و امسال چه مبلغی را باید پرداخت؟

پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:

زکات «فطرة» یکی از مصادیق زکات است که خداوند در کتاب خود فرض فرموده و پیامبرش -بنا بر روایات متواتر و مشهور- از چند و چون آن خبر داده و به موجب آن دو، هر مسلمانِ دارای استطاعتی مکلّف است که از صبح روز اوّل شوّال (ترجیحاً پیش از نماز عید فطر)، به ازای خود و هر یک از عائله‌اش، عین یا قیمت یک صاع از قوت غالب خود و آنان را به اصناف مذکور در آیه‌ی 60 سوره‌ی مبارکه‌ی توبه خصوصاً فقرا و مساکین برساند و یک صاع در عهد حاضر معادل چهار مدّ و مساوی با حدود سه کیلوگرم (2830 گرم یا کمی بیشتر) است، ولی از برخی روایات (صحیح البخاری، ج1، ص58؛ صحیح مسلم، ج1، ص77؛ ابن بابویه، معانی الأخبار، ص249؛ طوسی، الإستبصار، ج1، ص121) دانسته می‌شود که -بر خلاف نظر مشهور مسلمانان- در عهد پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم معادل پنج مدّ بوده و در عهد امویان به چهار مدّ کاهش یافته و با این وصف، یک صاع پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم مساوی با حدود سه و نیم کیلوگرم (3538 گرم) است؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ ٱلْمَنْصُورَ عَنِ ٱلصّاعِ فَقالَ: إِنَّ لَنا صاعاً وَ لِبَنی أُمَیَّةَ صاعاً فَصاعُنا خَمْسَةُ أَمْدادٍ وَ صاعُهُمْ أَرْبَعَةُ أَمْدادٍ وَ ما کانَ صاعُ رَسُولِ ٱللّهِ صَلَّی ٱللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ إِلّا خَمْسَةَ أَمْدادٍ کُلُّ مُدٍّ مِنْها مِائَتانِ وَ أَرْبَعٌ وَ ثَلاثُونَ دِرْهَماً»؛ «از جناب منصور درباره‌ی صاع پرسیدم، پس فرمود: هرآینه برای ما صاعی و برای بنی امیّه صاعی است، پس صاع ما پنج مدّ و صاع آنان چهار مدّ است و صاع رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم جز پنج مدّ نبود که هر مدّ آن دویست و سی و چهار درهم بود»!

آری، این می‌تواند به معنای آن باشد که وزن مدّ پس از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به 292/5 درهم افزایش یافته است؛ زیرا پنج مدّ با وزن 234 درهم در عهد آن حضرت، معادل چهار مدّ با وزن 292/5 درهم پس از آن حضرت است که با مجموع 1170 درهم مشهور مطابقت دارد، ولی با این تقریر نیز به نظر می‌رسد که یک صاع معادل حدود سه و نیم کیلوگرم است؛ چراکه بنا بر محاسبات دقیق‌تر، هر درهم معادل شش دانق و هر دانق معادل 0/4958 گرم است و با این وصف، یک صاع پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم معادل حدود 3/480 کیلوگرم است که حدود نیم کیلوگرم از صاع مشهور بیشتر است.

حاصل آنکه زکات «فطرة» پرداخت عین یا قیمت سه و نیم کیلوگرم از قوت معمول خانواده است؛ چنانکه خداوند درباره‌ی إطعام مساکین در باب کفّاره‌ی یمین فرموده است: «مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ» (مائده/ 89)؛ «از متوسّط چیزی که به خانواده‌ی خود می‌خورانید» و این در باب زکات «فطرة» نیز جاری است و ستایش برای خداوند پروردگار جهانیان است.