3.احکام: احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها

لطفا پرسش شماره 188 احکام با موضوع «احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها» ثبت شده توسط «ضا راضی» در تاریخ 1 خرداد 1395 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.

متن پرسش:

آیا ژلاتینی که از استخوان خوک گرفته می‌شود و طی فرایندهایی به موادّ غذایی و ژله تبدیل می‌شود حکم استحاله دارد و خوردنش حلال است؟

پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:

«استحاله» به معنای تبدیل ماهیّت چیزی به چیز دیگر تا حدّی است که هیچ یک از اجزاء آن باقی نماند، مانند تبدیل مردار به خاک. با این وصف، استخراج ژلاتین از استخوان خوک، استحاله‌ی خوک شمرده نمی‌شود، بلکه فرآوری خوک و مانند گرفتن کره (مِسکَه) از شیر است؛ زیرا مادّه‌ی اصلی آن، کلاژنِ موجود در استخوان خوک است که جزئی از خوک شمرده می‌شود و به تبع آن حرام است و روشن است که حرمت خوک، به معنای حرمت همه‌ی اجزاء آن و حرمت همه‌ی موادّی است که به نحوی از اجزاء آن گرفته می‌شوند.

با این حال، اگر احتمال می‌رود که ژلاتین مستخرج از استخوان خوک، در اثر استحاله و نه فرآوری استخوان خوک پدید آمده است، باز هم به نجاست و حرمت آن حکم می‌شود؛ چراکه شکّ در استحاله‌ی آن، مجرای استصحاب است. بلکه اگر یقین به استحاله‌ی آن وجود داشته باشد نیز درباره‌ی پاک کننده بودن استحاله‌ی آن میان مسلمانان اختلاف است؛ زیرا از ابو حنیفه (د.150ق) نقل شده است که آن را پاک کننده می‌دانست، در حالی که شافعی (د.204ق) معتقد بود که اعیان نجس از قبیل خوک با استحاله پاک نمی‌شوند و این نظر بسیاری از علماء شیعه است، بلکه برخی از آنان مانند ابن مطهّر حلّی (د.726ق) آن را «قول أکثر أهل العلم» دانسته‌اند (نگاه کنید به: منتهى المطلب [طبع جدید]، ج3، ص287).

با این وصف، خوردن ژلاتینی که از استخوان خوک گرفته شده، حرام است؛ خصوصاً با توجّه به اینکه ژلاتین تنها از استخوان خوک گرفته نمی‌شود، بلکه با کیفیّت بهتر از استخوان گاو نیز گرفته می‌شود و با این وصف، ضرورتی به گرفتن آن از استخوان خوک و خوردن ژلاتین خوکی نیست. بی‌گمان روی آوردن به چیزهای حرام با وجود جایگزین‌های حلال برای آن‌ها، گونه‌ای ضدّیت با خداوند و نشانه‌ای از شقاوت است؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَمِعْتُ ٱلْعالِمَ یَقُولُ: مَنْ قَدِرَ عَلَی ٱلْحَلالِ فَأَبیٰ إِلَّا ٱلْحَرامَ فَأَبْعَدَهُ ٱللّهُ! وَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ: مَنْ أَتیٰ بِٱلْحَرامِ وَ هُوَ قادِرٌ عَلَی ٱلْحَلالِ فَقَدْ أَبْدیٰ صَفْحَتَهُ لِرَبِّهِ وَ مَنْ أَبْدیٰ صَفْحَتَهُ لِرَبِّهِ فَقَدْ هَویٰ»؛ «شنیدم عالم (یعنی جناب منصور هاشمی خراسانی) می‌فرماید: هر کس دسترسی به حلال دارد، ولی جز از حرام سر باز می‌زند، خداوند دورش گرداند! و شنیدم می‌فرماید: هر کس مرتکب حرام شود در حالی که به حلال تواناست، هرآینه دشمنی‌اش با پروردگارش را آشکار کرده و هر کس دشمنی‌اش با پروردگارش را آشکار کند، هرآینه هلاک شده است»!