5.عقاید: شناخت کتاب خداوند؛ تفسیر برخی آیات قرآن
لطفا پرسش شماره 177 عقاید با موضوع «شناخت کتاب خداوند؛ تفسیر برخی آیات قرآن» ثبت شده توسط «محمّد جواد» در تاریخ 22 فروردین 1395 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.
متن پرسش:
با سلام خدمت اساتید محترم
حروف مقطعه‌ی اول بعضی از سوره‌های قرآن به چه معنا می‌باشد؟
پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:
حروف مقطّعه در آغاز برخی سوره‌ها، از متشابهات قرآن است که تنها خداوند و راسخان در علم تأویل آن‌ها را می‌دانند؛ چنانکه فرموده است: «وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» (آل عمران/ 7) و علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی از راسخان در علم است که بحمد الله در میان ما حضور دارد و بدون هیچ مزد و منّتی، ما را از تأویل آن‌ها مانند سایر حقایق اسلام آگاه می‌کند، هر چند بیشتر مردم قدر او را نمی‌شناسند؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:
«سَأَلْتُ ٱلْمَنْصُورَ عَنِ ٱلْحُرُوفِ ٱلْمُقَطَّعَةِ فِی ٱلْقُرآنِ، فَقالَ: أَصْواتٌ مِنَ ٱلْمَلَکُوتِ سَمِعَهَا ٱلنَّبِیُّ قَبْلَ ٱنْتِظامِ ٱلْوَحْیِ! قُلْتُ: أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنَ ٱلرّاسِخِینَ فِی ٱلْعِلْمِ! أَفَتَأذَنُ لِی أَنْ أُقَبِّلَ رَأسَکَ؟ قالَ: نَعَمْ، فَقَبَّلْتُ رَأسَهُ»؛ «از جناب منصور درباره‌ی حروف مقطّعه در قرآن پرسیدم، پس فرمود: آواهایی از ملکوت بود که پیامبر پیش از انتظام وحی شنید! گفتم: گواهی می‌دهم که تو از راسخان در علم هستی! پس آیا به من اذن می‌دهی که سرت را ببوسم؟ فرمود: آری، پس سرش را بوسیدم»!
همچنانکه یکی دیگر از یارانمان ما را خبر داد، گفت:
«قُلْتُ لِلْمَنْصُورِ: ما یُرِیدُ ٱللّهُ مِنْ قَوْلِهِ: الف لام میم؟! قالَ: ذٰلِکَ کَقَوْلِ أَحَدِکُمْ إِذا یَتَکَلَّمُ بِٱلْمِجْهارِ فَیَقُولُ قَبْلَ أَن یَتَکَلَّمَ ٱلواحِدُ ٱلْإِثْنانِ ٱلثَّلاثَةُ لِیَعْلَمَ أَنَّ ٱلصَّوتَ بالِغٌ وَ لِیَنْصُتَ ٱلسَّامِعُ! قُلْتُ: إِنَّهُمْ یَقُولُونَ إِنَّهُ سِرٌّ أَسَرَّهُ ٱللّهُ إِلَی ٱلنَّبِیِّ! قالَ: لَوْ کانَ سِرّاً لَما أَنْزَلَ ٱللّهُ فِی ٱلْقُرآنِ! أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ ٱلْقُرآنَ نَزَلَ لِلنَّاسِ؟! ثُمَّ قالَ: ما مِنْ شَیْءٍ أَنْزَلَ ٱللّهُ فِی ٱلْقُرآنِ إِلّا وَ هُوَ بَیانٌ لِلنَّاسِ! إِنَّ ٱللّهَ تَعالیٰ یَقُولُ: <هَٰذَا بَیَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ>»؛ «به جناب منصور گفتم: مراد خداوند از اینکه فرموده الف لام میم چیست؟! فرمود: آن مانند سخن یکی از شماست هنگامی که با بلندگو سخن می‌گوید، پس پیش از آنکه سخن خود را آغاز کند می‌گوید: یک دو سه، تا بداند که صدا می‌رسد و تا شنونده سکوت (و توجّه) کند! گفتم: آن‌ها می‌گویند آن رازی است که خداوند با پیامبرش در میان گذاشته است! فرمود: اگر راز بود خداوند آن را در قرآن نازل نمی‌کرد! آیا نمی‌دانند که قرآن برای همه‌ی مردم نازل شده است؟! سپس فرمود: هیچ چیز از آنچه خداوند در قرآن نازل کرده نیست مگر اینکه بیانی برای همه‌ی مردم است! خداوند بلندمرتبه می‌فرماید: <این بیانی برای همه‌ی مردم و هدایت و پندی برای پرهیزکاران است> (آل عمران/ 138)».
بنابراین، حروف مقطّعه در آغاز برخی سوره‌های قرآن، برای ساکت ساختن مردم و جلب توجّه آنان به آیات بعدی در راستای «وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» (اعراف/ 204) نازل شده؛ همچنانکه برای پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم اصواتی ملکوتی حاکی از سنخ وحی و نزدیک بودن نزول سوره بوده است.
| تعلیق شماره: | 1 |
|
تاریخ تعلیق: | 1395/8/12 |
آیا نزول «بسم الله الرّحمن الرّحیم» در اول هر سوره با گفتار علامه درباره‌ی حروف مقطعه منافاتی ندارد؟
| پاسخ به تعلیق: | 1 | تاریخ پاسخ به تعلیق: | 1395/8/13 |
ممکن است از ظاهر گفتار علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی برداشت شود که «بسم الله الرّحمن الرّحیم» در آغاز هر سوره نازل نشده و این قول بسیاری از مسلمانان مانند ابو حنیفه، مالک، اوزاعی، داوود و قول قرّاء بصره و اکثر قرّاء و متفقّهین مدینه در سده‌های نخستین است، بلکه برخی مانند جصّاص (د.370ق) مدّعی اجماع سلف بر آن تا پیش از شافعی شده‌اند (نگاه کنید به: جصّاص، أحکام القرآن، ج1، ص8) و مؤیّد آن اختلاف مذاهب درباره‌ی جزئیّت آن در سوره‌هایی جز سوره‌ی نمل است که بر خلاف ضرورت یقینی بودن و اجماعی بودن آیات قرآن است، تا جایی که به اتّفاق مذاهب، منکر هر یک از آیات قرآن کافر محسوب می‌شود، ولی منکر «بسم الله الرّحمن الرّحیم» در آغاز هر سوره کافر محسوب نمی‌شود. از این رو، برخی اهل علم گفته‌اند: «یَکْفِیکَ أَنَّها لَیْسَتْ مِنَ ٱلْقُرآنِ ٱخْتِلافُ ٱلنّاسِ فِیها وَ ٱلْقُرآنُ لا یُخْتَلَفُ فِیهِ فَإِنَّ إِنْکارَ ٱلْقُرآنِ کُفْرٌ» (ابن العربی، أحکام القرآن، ج1، ص6؛ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ج1، ص93)؛ «اختلاف مردم در آن کافی است تا بدانی که آن از قرآن نیست؛ چراکه در قرآن اختلافی وجود ندارد و انکار قرآن کفر است».
با این حال، حق آن است که گفتار علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی، صریح در این معنا نیست؛ با توجّه به اینکه ممکن است «بسم الله الرّحمن الرّحیم» یک بار بر پیامبر نازل و به او امر شده باشد که آن را در آغاز هر سوره قرار دهد و این جامع میان اقوال است؛ همچنانکه ممکن است «بسم الله الرّحمن الرّحیم» و حروف مقطّعه هر دو نشانه‌ای از سنخ وحی و نزدیک بودن نزول سوره برای پیامبر بوده و به منظور جلب توجّه آن حضرت و آزمودن آواها توسّط فرشته و نیز ساکت ساختن مردم و جلب توجّه آنان به آیات بعدی نازل شده باشند؛ خصوصاً با توجّه به اینکه «بسم الله الرّحمن الرّحیم» برای کافران مانند حروف مقطّعه غریب بوده، تا جایی که مشهور است سهیل بن عمرو نماینده‌ی آنان در صلح حدیبیّه حاضر به نوشتن آن در صلح‌نامه نشد و گفت: «ما نَعْرِفُ بسم اللّه الرّحمن الرّحیم»؛ «بسم الله الرّحمن الرّحیم را نمی‌شناسیم» و از پیامبر خواست که به جای آن «بِٱسْمِکَ ٱللّهُمَّ» بنویسد (نگاه کنید به: مسند أحمد، ج4، ص86؛ صحیح البخاری، ج3، ص181؛ صحیح مسلم، ج5، ص175؛ کلینی، الکافی، ج8، ص326)؛ همچنانکه از قرآن دانسته می‌شود که آنان «رحمن» را نمی‌شناختند؛ چراکه فرموده است: «وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ» (فرقان/ 60)؛ «و چون به آنان گفته می‌شود که برای رحمن سجده کنید، می‌گویند که رحمن چیست؟!». بنابراین، «بسم الله الرّحمن الرّحیم» و حروف مقطّعه در قرآن، تا حدّ زیادی برای آنان همگون بوده‌اند و از این حیث، می‌توانسته‌اند با هم و به منظور جلب توجّه آنان -علاوه بر آغاز وحی و تلاوت آن با نام خداوند- نازل شده باشند.
