1.عقاید:شناخت آخرت؛ احوال برزخ، قیامت، بهشت و دوزخ

لطفا پرسش شماره 157 احکام با موضوع «شناخت آخرت؛ احوال برزخ، قیامت، بهشت و دوزخ» ثبت شده توسط « ابو الفضل وفاییان» در تاریخ 7 اسفند 1394 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.

متن پرسش:

در گفتاری [از جناب علامه منصور هاشمی خراسانی] که در وصف اهل بهشت آمده، ذکر شده است که وقتی مؤمنی را به بهشت می‌برند مدّتی رهایش می‌کنند تا خود را باز یابد و می‌گویند تازه از دنیا آمده و عدّه‌ای به استقبال او می‌آیند. آیا منظور بهشت برزخی است یا همان بهشت ابدی؟ و آیا درنگی که در قبر داریم و گریزی از آن نیست برزخ ماست؟

روز محشر و قیامت و دمیده شدن در صور چگونه است؟

با سپاس فراوان از توجه و عنایات شما

پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:

در کتاب خداوند از دو بهشت جداگانه با عنوان بهشت برزخی و بهشت ابدی یاد نشده، بل از بهشتی واحد سخن به میان آمده و آن بهشتی است که روح مؤمن پس از مرگ با لبّیک گفتن به ندای «یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ۝ ارْجِعِی إِلَىٰ رَبِّکِ رَاضِیَةً مَرْضِیَّةً ۝ فَادْخُلِی فِی عِبَادِی ۝ وَادْخُلِی جَنَّتِی ۝» (فجر/ 27-30)؛ «هان ای روح آرامش یافته! به سوی پروردگارت بازگرد در حالی که راضی و مورد رضایت هستی؛ پس به میان بندگانم داخل شو و به بهشتم داخل شو»، به آن داخل می‌شود و «مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ» (هود/ 108)؛ «تا هنگامی که آسمان‌ها و زمین باقی است» در آن باقی می‌ماند و سپس در روز قیامت، پس از در هم پیچیده شدن آسمان «کَطَیِّ السِّجِلِّ لِلْکُتُبِ ۚ» (أنبیاء/ 104)؛ «مانند در هم پیچیده شدن طومار برای نامه‌ها» و پس از آنکه «تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ» (إبراهیم/ 48)؛ «زمین به غیر زمین مبدّل می‌شود»، برای محاسبه‌ی تفصیلی «لِیَوْمِ الْحِسَابِ» (ص/ 53) به جسمش باز می‌گردد و سپس به همراه جسمش، به درجه‌ای والاتر «الدَّرَجَاتُ الْعُلَىٰ» (طه/ 75) از همان بهشت صعود می‌کند و از این رو، هر بار که در آن رزقی داده می‌شود می‌گوید این چیزی است که از قبل به من داده شد و چیزهایی مانند قبل به او داده می‌شود؛ چنانکه خداوند فرموده است: «کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ وَأُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًا ۖ وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ ۖ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» (بقره/ 25)؛ «هر بار که از آن رزقی از بهره‌ای داده می‌شوند می‌گویند: این چیزی است که از قبل به ما داده شد و آن مانند (قبل) به آنان داده می‌شود و برای آنان در آن همسرانی پاکیزه است و آنان در آن جاودان خواهند بود» و این نکته‌ی بدیعی است که یکی از یارانمان ما را از آن خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُ ٱلْعالِمَ عَنْ قَوْلِ ٱللّهِ تَعالیٰ: <کُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًا ۙ قَالُوا هَٰذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ ۖ>! قالَ: رُزِقُوا فِی قُبُورِهِمْ قَبْلَ یَوْمِ ٱلْقِیامَةِ، أَما سَمِعْتَ قَوْلَهُ تَعالیٰ فِی ٱلَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِهِ أَنَّهُمْ <أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ>؟! قُلْتُ: إِنَّهُمْ یَقُولُونَ ذٰلِکَ ما رُزِقُوا فِی ٱلْحَیاةِ ٱلدُّنْیا! قالَ: کَیْفَ یَکُونُ ذٰلِکَ وَ ما رُزِقَ أَکْثَرُهُمْ فِی ٱلْحَیاةِ ٱلدُّنْیا إِلّا ٱلْماءَ ٱلْکَدِرَ وَ ٱلطَّعامَ ٱلْجَشِبَ وَ ٱللِّباسَ ٱلْخَشِنَ؟! لا وَٱللّهِ ذٰلِکَ ما رُزِقُوا فِی ٱلْبَرْزَخِ إِلیٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ»؛ «از عالم درباره‌ی سخن خداوند بلندمرتبه پرسیدم که می‌فرماید: <هر بار که از آن رزقی از بهره‌ای داده می‌شوند می‌گویند: این چیزی است که از قبل به ما داده شد> (بقره/ 25)! فرمود: در قبرهاشان قبل از روز قیامت! آیا سخن خداوند بلندمرتبه درباره‌ی کسانی که در راهش کشته شدند را نشنیده‌ای که می‌فرماید: <آنان زندگانی هستند نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند> (آل عمران/ 169)؟! گفتم: این‌ها می‌گویند: آن چیزی است که در زندگی دنیا روزی داده شدند! فرمود: چگونه آن باشد؟! در حالی که بیشتر آنان در زندگی دنیا جز آب کدر و غذای ناگوار و لباس خشن روزی داده نشدند! نه به خدا سوگند، آن چیزی است که در برزخ روزی داده شدند تا روزی که مبعوث می‌شوند»!

از اینجا دانسته می‌شود که بهشت مؤمن با مرگ او آغاز می‌شود، جز آنکه پیش از روز قیامت صرفاً روحانی است، به این معنا که تنها روح او در آن متنعّم است و پس از روز قیامت روحانی و جسمانی می‌شود، به این معنا که جسم او نیز در آن تنعّم پیدا می‌کند؛ همچنانکه پیش از روز قیامت پاداشی برای ایمان او و پس از روز قیامت پاداشی برای ایمان و عمل صالح اوست و با این وصف، بهشت برزخی جدا از بهشت ابدی نیست، بل درجه‌ای از آن است که در روز قیامت به اقتضای تجسّم او و متناسب با اعمال صالحش علو و وسعت پیدا می‌کند؛ چنانکه خداوند با اشاره به آن روز فرموده است: «وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا ۖ وَلِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ» (أحقاف/ 19)؛ «و برای همه درجاتی متناسب با چیزی است که عمل کردند و حتماً اعمالشان را بدون کاستی به آنان می‌پردازد و به آنان ستم نمی‌شود» و این نکته‌ی بدیعی است که یکی از یارانمان ما را از آن خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُهُ عَنْ سُؤالِ ٱلْقَبْرِ أَحَقٌّ هُوَ؟ قالَ: نَعَمْ، قُلْتُ: فَیُسْئَلُ یَوْمَ ٱلْقِیامَةِ مَرَّةً أُخْریٰ؟! قالَ: إِنَّما یُسْئَلُ فِی ٱلْقَبْرِ عَنْ تِلْکَ ٱلْأُمُورِ ٱلْعِظامِ وَ یُسْئَلُ یَوْمَ ٱلْقِیامَةِ عَنْ کُلِّ صَغِیرٍ وَ کَبِیرٍ حَتّیٰ یُسْئَلُ عَنِ ٱلْلَّقْمَةِ وَ ٱلنَّظْرَةِ وَ ٱللَّفْظَةِ وَ ٱلْجَلْسَةِ»؛ «از آن جناب درباره‌ی پرسش در قبر پرسیدم که آیا حقّ است؟ فرمود: آری، گفتم: پس در روز قیامت دوباره پرسش می‌شود؟ فرمود: جز این نیست که در قبر از آن چیزهای بزرگ پرسش می‌شود و در روز قیامت از هر خُرد و کلانی پرسش می‌شود، تا اینکه از یک لقمه و یک نگاه و یک کلمه و یک نشستن پرسش می‌شود»!

با این وصف، می‌توان «درنگی که از آن گزیری نیست» در گفتار زیبا و نورانی علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی را بر درنگ مؤمن در قبر برای پرسش درباره‌ی «تِلْکَ ٱلْأُمُورِ ٱلْعِظامِ»؛ «آن چیزهای بزرگ» حمل نمود.

اما چگونگی قیامت و حوادث هول‌انگیز آن در ده‌ها آیه از کتاب خداوند خصوصاً سوره‌های مکّی که در اجزاء واپسین مصحف شریف قرار گرفته‌اند، توصیف شده است و هیچ توصیفی درباره‌ی آن بهتر از توصیف کتاب خداوند نیست و «صور» نیز مطابق با توصیف کتاب خداوند، شیپوری است که دو بار در آن دمیده می‌شود: یکی برای مردن زندگان در پایان زندگی دنیا و دیگری برای زنده شدن مردگان در روز قیامت؛ چنانکه فرموده است: «وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ۖ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْرَىٰ فَإِذَا هُمْ قِیَامٌ یَنْظُرُونَ» (زمر/ 68)؛ «و در صور دمیده می‌شود، پس هر کس در آسمان‌ها و هر کس در زمین است جز کسی که خداوند خواهد می‌میرد، سپس بار دیگر در آن دمیده می‌شود، پس ناگاه آنان برخاسته می‌نگرند»!

خداوند ما را از وحشت آن روز که «الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ» (أنبیاء/ 103)؛ «بزرگ‌ترین وحشت» است حفظ فرماید و با مرگ در راه اقامه‌ی دینش به بهشت جاودانش که «دَارُ السَّلَامِ» (أنعام/ 127)؛ «سرای سلامتی» است داخل کند تا از این زندگی مرارت‌بار در میان کافران و ظالمان و فاسقان رهایی یابیم و در جوار پیامبران و صدّیقان و شهیدان منزل کنیم و شادمانه ندا سر دهیم: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ ۖ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ» (فاطر/ 34)؛ «ستایش خدایی را که اندوه را از ما برد؛ هرآینه پروردگارمان بسیار آمرزنده و قدرشناس است».

دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی؛ بخش پاسخگویی به پرسش‌ها

تعلیق شماره:

1

نویسنده‌ی تعلیق:

صمدیان

تاریخ تعلیق:

1394/12/28

در پاسخ به یکی از پرسش‌ها درباره‌ی برزخ صحبت کردید و فرمودید که بهشت برزخی همان بهشت ابدی است، با این تفاوت که صرفاً روحانی است و هنوز جسمانی نشده است. این در حالی است که من از استادم که اسلام‌شناس بسیار بزرگی است شنیدم که در برخی روایات آمده است که مؤمن در قبر بعد از پاسخ دادن به سؤالات نکیر و منکر، به خوابی عمیق مانند خواب عروس در حجله فرو می‌رود تا در روز قیامت از خواب برخیزد و وارد بهشت شود و از اینجا معلوم می‌شود که بهشت برزخی وجود ندارد و بهشت تنها در روز قیامت است و انسان‌ها پس از مرگ تا آن روز در خوابی عمیق به سر می‌برند. لطفاً در این باره توضیح دهید.

پاسخ به تعلیق:

1

تاریخ پاسخ به تعلیق:

1394/12/29

چیزی که در قبر پس از پاسخ دادن به پرسش‌های فرشتگان درباره‌ی «آن چیزهای بزرگ»، به خوابی عمیق فرو می‌رود، جسم مؤمن است، ولی روح او که در کتاب خداوند «النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ» نامیده شده است نمی‌خوابد، بل در حالی که راضی و مورد رضایت است، به سوی پروردگارش باز می‌گردد و به میان بندگان شایسته‌‌ی او که پیشتر از دنیا رفته‌اند و به بهشت او وارد می‌شود؛ چنانکه فرموده است: «فَادْخُلِی فِی عِبَادِی ۝ وَادْخُلِی جَنَّتِی» (فجر/ 29 و 30). با این وصف، تردیدی نیست که بهشت مؤمنان پیش از روز قیامت وجود دارد و روح آنان در برزخ به آن داخل می‌شود و این چیزی است که خداوند به روشنی از آن خبر داده و به عنوان نمونه، درباره‌ی مؤمن یاسین فرموده است: «قِیلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ ۖ قَالَ یَا لَیْتَ قَوْمِی یَعْلَمُونَ ۝ بِمَا غَفَرَ لِی رَبِّی وَجَعَلَنِی مِنَ الْمُکْرَمِینَ» (یس/ 26 و 27)؛ «گفته شد که به بهشت داخل شو! گفت: ای کاش قوم من می‌دانستند که پروردگارم من را آمرزید و از گرامی داشته‌ شدگان قرار داد» و این در حالی بود که هنوز قیامت بر پا نشده بود و قوم او در دنیا زندگی می‌کردند؛ همچنانکه دوزخ کافران پیش از روز قیامت وجود دارد و روح آنان در برزخ به آن داخل می‌شود و این چیزی است که خداوند به روشنی از آن خبر داده و به عنوان نمونه، درباره‌ی همسر نوح علیه السّلام و همسر لوط علیه السّلام فرموده است: «فَخَانَتَاهُمَا فَلَمْ یُغْنِیَا عَنْهُمَا مِنَ اللَّهِ شَیْئًا وَقِیلَ ادْخُلَا النَّارَ مَعَ الدَّاخِلِینَ» (تحریم/ 10)؛ «پس به آن دو (پیامبر) خیانت کردند، پس آن دو چیزی را برایشان از خداوند کفایت نکردند و به آن دو (زن) گفته شد که همراه با داخل شوندگان به آتش داخل شوید» و این در حالی بود که هنوز قیامت بر پا نشده بود، بلکه با صراحت بیشتری درباره‌ی آل فرعون فرموده است: «وَحَاقَ بِآلِ فِرْعَوْنَ سُوءُ الْعَذَابِ ۝ النَّارُ یُعْرَضُونَ عَلَیْهَا غُدُوًّا وَعَشِیًّا ۖ وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ» (غافر/ 45 و 46)؛ «و به آل فرعون عذابی بد رسید؛ آتش که هر صبح و شام بر آن عرضه می‌شوند و روزی که قیامت بر پا می‌شود آل فرعون را به عذابی شدیدتر داخل کنید» و این صریح در آن است که دوزخ آنان پیش از بر پا شدن قیامت وجود دارد و آنان هر صبح و شام -که از اوقات مخصوص به دنیاست- بر آن عرضه می‌شوند، جز اینکه در روز قیامت برای آنان شدّت بیشتری پیدا می‌کند؛ همان طور که متقابلاً بهشت مؤمنان در روز قیامت برای آنان وسعت بیشتری می‌یابد.

از اینجا دانسته می‌شود که استاد محترم شما -اگر به راستی چنین باوری دارد- «اسلام‌شناس بسیار بزرگی» نیست؛ زیرا «اسلام‌شناس بسیار بزرگ» کسی است که بر خلاف کتاب خداوند تعلیم نمی‌دهد و برداشت نادرست خود از روایتی واحد را جایگزین نصوص آن نمی‌کند، مانند علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی که گامی از کتاب خداوند پیش نمی‌افتد و پس نمی‌ماند و تنها در روشنایی بیّنات حرکت می‌کند و از این رو، جای بسی شگفتی دارد که کسانی چنین عالم راستین و بی‌مانندی را وا می‌گذارند و به عالمانی دروغین در این سو و آن سو روی می‌آورند؛ عالمانی که با تعالیم نادرست خود وقت و نیروی آنان را تلف می‌کنند و جز بر خسارات آنان در دنیا و آخرت نمی‌افزایند.