1.احکام: احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها

لطفا پرسش شماره 158 احکام با موضوع « احکام خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها» ثبت شده توسط « رضا راضی» در تاریخ 15 اسفند 1394 و پاسخ دفتر حفظ و نشر آثار علامه منصور هاشمی خراسانی؛ زمینه‌ساز عملی ظهور مهدی علیه السلام را بخوانید.

متن پرسش:

مرسوم شده در کشور [ایران] فروش گوشت خرچنگ و کروکودیل و هشت‌پا و کوسه. حکم خوردن هر یک از 4 مورد فوق را با دلیل بفرمایید.

پاسخ بخش پاسخگویی به پرسش‌های دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی:

خوردن گوشت خرچنگ، کروکودیل، هشت‌پا، کوسه و امثال آن حرام نیست؛ چراکه اولاً اصل اباحه‌ی هر چیزی است تا آن گاه که دلیلی قطعی از شرع بر حرمت آن برسد، در حالی که دلیلی قطعی از شرع بر حرمت این حیوانات نرسیده است و ثانیاً خداوند در کتاب خود خوردنی‌های حرام را احصا کرده و در میان آن‌ها نامی از این حیوانات نیاورده؛ چنانکه فرموده است: «قُلْ لَا أَجِدُ فِی مَا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ ۚ» (أنعام/ 145)؛ «بگو در چیزی که به من وحی شده است چیزی که بر خورنده‌ی آن حرام باشد نمی‌یابم مگر اینکه مرداری یا خونی ریخته شده یا گوشت خوکی باشد که نجس است یا فسقی باشد که نام غیر خداوند بر آن برده شده است» و ثالثاً روایاتی که از خوردن گوشت حیوانات آبزیِ فاقد فَلس مانند خرچنگ، هشت‌پا و کوسه نهی می‌کنند، از یک سو بنا بر مبنای علامه منصور هاشمی خراسانی حفظه الله تعالی (بازگشت به اسلام، ص195 و 196) قادر به تخصیص یا تعمیم کتاب خداوند نیستند و از سوی دیگر با روایاتی که از حلّیّت گوشت همه‌ی حیوانات آبزی، بلکه حلّیّت گوشت همه‌ی حیوانات به استثنای موارد چهارگانه‌ی مذکور در کتاب خداوند خبر می‌دهند، تعارض دارند و قاعدتاً به دلیل رجحان آن‌ها بنا بر موافقت‌شان با کتاب خداوند، ساقط و در غیر این صورت، حمل بر کراهت می‌شوند؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَمِعْتُ ٱلْمَنْصُورَ ٱلْهاشِمِیَّ ٱلْخُراسانِیَّ أَیَّدَهُ ٱللّهُ تَعالیٰ یَقُولُ: إِنَّکُمْ لَتُحَرِّمُونَ أَشْیاءَ ما جَعَلَهَا ٱللّهُ إِلّا مَکْرُوهَةً فَکُلُوا مِنْ کُلِّ شَیْءٍ إِلّا ما حَرَّمَ کِتابُ ٱللّهِ! ثُمَّ قَرَأَ: <قُلْ لَا أَجِدُ فِی مَا أُوحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَمًا مَسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنْزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللَّهِ بِهِ ۚ>»؛ «شنیدم جناب منصور هاشمی خراسانی أیّده الله تعالی می‌فرماید: هرآینه شما چیزهایی را حرام می‌دارید که خداوند آن‌ها را جز مکروه قرار نداده است، پس از هر چیزی بخورید مگر چیزی که کتاب خداوند حرام کرده است! سپس (این آیه را) تلاوت فرمود: <بگو در چیزی که به من وحی شده است چیزی که بر خورنده‌ی آن حرام باشد نمی‌یابم مگر اینکه مرداری یا خونی ریخته شده یا گوشت خوکی باشد که نجس است یا فسقی باشد که نام غیر خداوند بر آن برده شده است>»!

آری، گوشت برخی حیوانات حلال‌گوشت مانند گوسفند، گاو، شتر و ماهیان فلس‌دار، از گوشت برخی حیوانات حلال‌گوشت دیگر مانند خرچنگ، کروکودیل، هشت‌پا و کوسه مطبوع‌تر و مناسب‌تر است و با این وصف، اختیار آن‌ها در صورت امکان سزاوارتر است؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«سَأَلْتُهُ عَنِ ٱلْأَرْنَبِ وَ ٱلسَّنْجابِ وَ ٱلسُّلَحْفاةِ وَ ٱلْحَیْوانِ ٱلَّذِی لَمْ یُحَرِّمْهُ ٱللّهُ فِی ٱلْقُرآنِ، فَقالَ: کُلٌّ مِنَ ٱلطَّیِّباتِ فَٱخْتارُوا ٱلْأَطْیَبَ مِنْها فَٱلْأَطْیَبَ»؛ «از آن جناب درباره‌ی خرگوش و سنجاب و لاک‌پشت و حیوانات دیگر پرسیدم که خداوند در قرآن حرام نکرده است، پس فرمود: همه‌ی آن‌ها پاکیزه‌اند، پس از میان آن‌ها هر چه پاکیزه‌تر است را اختیار کنید»!

البته بدیهی است که خوردن گوشت حیواناتی مانند خرچنگ، کروکودیل، هشت‌پا و کوسه، واجب نیست تا سبب اعتراض کسانی شود که از آن کراهت دارند، بل صرفاً حرام شمرده نمی‌شود و با این وصف، هر کس از آن کراهت دارد می‌تواند از آن اجتناب کند، بی‌آنکه آن را حرام شمارد؛ زیرا حرام شمردن چیزی که حلال است جایز نیست و حلال و حرام خداوند از سلیقه و ذائقه‌ی مردم پیروی نمی‌کنند؛ چنانکه فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَکُمْ» (مائده/ 87)؛ «ای کسانی که ایمان آوردید! چیز‌های پاکی که خداوند برایتان حلال کرده است را حرام نشمارید» و فرموده است: «وَعَسَىٰ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ ۗ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» (بقره/ 216)؛ «و شاید از چیزی کراهت داشته باشید که آن خیری برای شماست و شاید چیزی را دوست داشته باشید که آن شرّی برای شماست و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید»!

دفتر حفظ و نشر آثار منصور هاشمی خراسانی؛ بخش پاسخگویی به پرسش‌ها

تعلیق شماره:

1

نویسنده‌ی تعلیق:

رضا راضی

تاریخ تعلیق:

1394/12/17

آیا خوردن آبزیان فقط به شرط داشتن فلس حلال است؟ نقش فلس را در حلیت گوشت آبزیان و شرط گوشت خوار نبودن را توضیح دهید؟ کروکودیل گوشت خوار است پس چرا گوشتش حلال است؟ در خصوص پرندگان هم توضیح دهید. آیا عقاب و کلاغ که گوشتخوار و آشغال‌خور هستند هم حلالند؟ ملاک چیست؟

پاسخ به تعلیق:

1

تاریخ پاسخ به تعلیق:

1394/12/20

چنانکه در پاسخ فوق توضیح داده شد، اصل اوّلی اباحه‌ی هر چیزی است تا آن گاه که دلیلی قطعی از شرع بر حرمت آن برسد و این سخن خداوند عزّوجلّ است که فرموده است: «وَأُحِلَّتْ لَکُمُ الْأَنْعَامُ إِلَّا مَا یُتْلَىٰ عَلَیْکُمْ ۖ» (حج/ 30)؛ «و همه‌ی چهارپایان برای شما حلال است مگر چیزی که بر شما خوانده می‌شود» و با این وصف، هر حیوانی که دلیلی قطعی از شرع بر حرمت آن نرسیده است حلال شمرده می‌شود، اگرچه از آبزیان بدون فلس یا حیوانات گوشت‌خوار باشد؛ چراکه ملاک حرمت، نهی شارع است، نه فقدان فلس یا گوشت‌خوار بودن؛ با توجّه به اینکه هیچ ملازمه‌ی عقلی میان فلس نداشتن و حرمت یا گوشت‌خوار بودن و حرمت وجود ندارد؛ همچنانکه نمی‌توان به مجرّد کراهت از چیزی آن را حرام شمرد؛ چنانکه یکی از یارانمان ما را خبر داد، گفت:

«دَخَلَ ٱلْمَنْصُورُ سُوقاً وَ أَنا مَعَهُ فَمَرَّ عَلیٰ دُکّانٍ فِیهِ ٱلْحِیتانُ فَرَأیٰ فِیهِ ٱلسِّلَوْرَ وَ ٱلْمارْماهِیَ، فَأعْرَضَ عَنْهُ وَ قالَ: أُفٍّ! أُفٍّ! قُلْتُ: أَ حَرامٌ هٰذا؟ قالَ: لا، إِنَّمَا ٱلْحَرامُ ما حَرَّمَ ٱللّهُ فِی کِتابِهِ وَ لٰکِنَّهُمْ کانُوا یَعافُونَ ٱلشَّیْءَ فَنَحْنُ نَعافُهُ»؛ «جناب منصور در حالی که من همراهش بودم به بازاری داخل شد، پس بر دکّانی گذشت که در آن ماهی‌ها بود، پس در آن گربه‌ماهی و مارماهی دید، پس روی خود را برگرداند و فرمود: اُف! اُف! گفتم: آیا این‌ها حرام است؟ فرمود: نه، حرام چیزی است که خداوند در کتابش حرام کرده است، ولی آن‌ها (یعنی سلف صالح) از چیزی کراهت داشتند، پس ما نیز کراهت داریم»!

بنابراین، خوردن آبزیان بدون فلس و حیوانات گوشت‌خوار، حرام نیست، بلکه مکروه است، ولی پرهیزکاران علاوه بر کارهای حرام، از کارهای مکروه نیز اجتناب می‌کنند و عاقلان غذاهای پاکیزه‌تر را بر غذاهای پاکیزه ترجیح می‌دهند؛ چنانکه خداوند از موسی علیه السّلام نقل کرده و فرموده است: «قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ ۚ» (بقره/ 61)؛ «گفت: آیا غذایی که پست‌تر است را با غذایی که بهتر است جایگزین می‌کنید؟!» و گذشت که جناب منصور فرمود: «فَٱخْتارُوا ٱلْأَطْیَبَ مِنْها فَٱلْأَطْیَبَ»؛ «پس از میان آن‌ها هر چه پاکیزه‌تر است را اختیار کنید»!